Theo lịch sử ghi lại, chùa Tiêu là nơi Lý Công Uẩn được đầu thai và được Quốc sư Lý Vạn Hạnh nuôi dưỡng, giáo dục trưởng thành sau trở thành bậc minh vương có công khởi lập vương triều Lý và nền văn minh Đại Việt.

Thái Tổ họ Nguyễn (Lý), người châu Cổ Pháp Lộ Bắc Giang; mẹ là Phạm Thị, ngày 12 tháng 2 năm thứ 5 niên hiệu Thái Bình (974) sinh ra vua. Vua khi bé đã thông minh, khí độ, rộng rãi, học ở chùa Lục Tổ, sư Vạn Hạnh trông thấy lấy làm lạ nói rằng: Đây là người phi thường sau này lớn lên tất có thể cứu nước, yên dân làm bậc minh chủ thiên hạ.

Căn cứ vào sử sách và truyền thuyết dân gian, có thể coi chùa Tiêu có từ thời Tiền Lê. Đến thời Lý đã là một trong những trung tâm Phật giáo lớn, nơi trụ trì của Thiền sư Lý Vạn Hạnh, người có công nuôi dạy Lý Công Uẩn lớn khôn trưởng thành.

Chùa Tiêu có nhiều công trình như: Viện Cảm Tuyền, Lầu Tiên Lĩnh, Tiền đường, Thượng điện, Hậu đường… Bên cạnh về phía Đông Nam còn có chùa Trường Liêu.

Thời Lê Trung Hưng, chùa Tiêu được trùng tu mở rộng với quy mô lớn theo kiểu chùa trăm gian, nên còn có tên là chùa “trăm gian”. Đến thời Nguyễn, triều vua Bảo Đại, chùa tiếp tục được trùng tu và ghi lại trên câu đầu của toà Tam Bảo.

Trong những năm kháng chiến chống Mỹ, quân giặc đã ném bom phá hoại gần như hoàn toàn chùa Tiêu, chỉ còn sót lại một số tượng Phật và đồ thờ tự. Chùa Trường Liêu cũng bị phá hủy, chỉ còn lại ba pho tượng Tam Thế, một pho Đức Chúa và một chuông đồng có tên chùa “Trường Liêu tự chung” đúc năm Thiệu trị 3 (1843). Kiến trúc hiện tại của chùa Tiêu là kiến trúc của những lần trùng tu tôn tạo.

Chùa gồm các tòa: Tam bảo, nhà Tổ, nhà khách, gác chuông và các công trình phụ trợ. Tòa Tam bảo được dựng bằng bộ khung gỗ, chạm khắc trang trí hoa lá cách điệu. Nhà Tổ có mái theo kiểu chồng diêm. Tại nhà Tổ có pho tượng cổ Thiền sư Vạn Hạnh và ngai bài vị ghi rõ “Lý triều nhập nội Tể tướng Lý Vạn Hạnh Thiền sư thần vị”.

Ngoài những công trình chính, chùa Tiêu còn có một số công trình phụ trợ như: nhà khách, nhà sư… Đặc biệt, chùa Tiêu còn bảo lưu được 14 tháp cổ của các vị sư nổi tiếng từng trụ trì ở đây. Ngoài ra, trên đỉnh núi Tiêu còn có pho tượng Thiền sư Lý Vạn Hạnh cao khoảng 5m.

Chùa Tiêu hiện còn bảo lưu được một số cổ vật quý giá thời Lê, Nguyễn, phản ánh về thời Lý như sau: 15 pho tượng Phật bằng gỗ chạm khắc đẹp, 01 pho tượng Thiền sư Lý Vạn Hạnh, 01 bia đá có tên “Lý gia linh thạch” niên đại “Cảnh Thịnh nguyên niên” (1793) ghi chép về lai lịch và công trạng của Lý Công Uẩn, 01 chuông đồng của chùa Trường Liêu, niên đại Thiệu trị ” (1843), 01 bia đá có tên “Cúng điền bi kỷ” niên đại Bảo Đại 3 (1923) và nhiều câu đối, thơ ca, sấm ký…

Chùa Tiêu được Bộ Văn hóa Thông tin công nhận là Di tích Lịch sử Văn hóa Quốc gia năm 1991. Đến thăm chùa Tiêu tại Bắc Ninh, du khách sẽ được tìm hiểu về những trang sử hào hùng của thời thơ ấu vua Lý Công Uẩn, vị minh vương khai sáng vương triều Lý và quốc gia Đại Việt. 

Hướng dẫn đi tới chùa Tiêu Sơn

Chùa Tiêu tọa lạc tại tỉnh Bắc Ninh, cách trung tâm Hà Nội khoảng 25km. Từ Hà Nội, bạn có thể đi theo hướng cầu Chương Dương và cầu Đuống. Đến Bắc Ninh, bạn tiếp tục đi thẳng khoảng 10km nữa đến địa phận xã Tương Giang, chùa Tiêu thuộc địa phận xã này, nằm trên sườn núi Tiêu nổi bật. Bạn có thể di chuyển bằng xe máy, ô tô hoặc sử dụng dịch vụ xe khách đưa đón tận nơi, đều rất thuận tiện. Chùa có bãi đỗ xe rộng rãi không phải lo nơi đậu xe di chuyển xa.

Kiến trúc ngôi chùa Tiêu Sơn

Chùa Tiêu Bắc Ninh sở hữu kiến trúc lớn với hệ thống các công trình như: nhà Tam bảo, viện Cảm tuyền, nhà Tổ và Bảo tháp. Các công trình còn tồn tại trong chùa Tiêu ngày nay là điển hình của kiến trúc nghệ thuật thời Lê - Nguyễn. Bên trong chùa, bạn có thể thấy hệ thống tượng phật, tượng Thiền sư Vạn Hạnh, nhiều đồ thờ tự, bia đá, chuông đồng, hoành phi, câu đối. 

Bên cạnh đó, còn có vô số hiện vật và tài liệu quý giá, phục vụ cho việc nghiên cứu, hiểu thêm về nhiều khía cạnh khác nhau của lịch sử dân tộc. Chùa Tiêu không chỉ có những công trình chính như: nhà chính, đền thờ lớn; mà còn có các công trình phụ trợ như: Nhà khách, Nhà sư. Đặc biệt, chùa Tiêu lưu giữ được 14 tháp cổ của các vị sư danh tiếng từng trụ trì tại đây. 

Chùa Tiêu còn là một vùng đất cổ kính, ẩn chứa nhiều bí mật lịch sử và văn hóa, thu hút du khách thập phương đến tham quan và tìm hiểu về vùng đất Bắc Ninh - Kinh Bắc và truyền thống văn hóa của dân tộc Việt Nam.

Du khách về với khu di tích chùa Tiêu (Thiên Tâm tự) là tìm về những trang sử sống động tuổi ấu thơ của Lý Công Uẩn, bậc minh vương có công khai lập vương triều Lý và quốc gia Đại Việt. Về chùa Tiêu là về một vùng đất cổ với bao điều bí ẩn gắn với lịch sử, văn hóa của vùng đất Bắc Ninh - Kinh Bắc và của dân tộc Việt Nam.