Làng Ông Hảo là một trong những làng nghề làm đồ chơi Trung thu truyền thống nổi tiếng khắp cả nước. Nghề truyền thống của làng đã có từ khoảng những năm cuối 80, đầu 90 của thế kỷ trước. Đến nay, chỉ còn vài gia đình còn theo nghề. Một trong số đó có thể kể đến gia đình ông Vũ Huy Đông - người đã có hơn 40 năm giữ “lửa” cho đồ chơi Trung thu truyền thống.

 Đã quen với những đồ chơi Trung thu nhập ngoại tràn ngập phố Hàng Mã nên hẳn bạn sẽ có chút ngạc nhiên khi một người bạn đề nghị đến làng Ông Hảo tìm mua đồ chơi truyền thống. Chỉ cách Hà Nội chưa đầy một giờ lái xe, bạn bảo cảm giác như “xuyên không” về ba bốn chục năm trước khi gặp lại những món đồ chơi được làm hoàn toàn thủ công chứa đựng rất nhiều ấm áp xưa cũ.Để hoàn thiện một chiếc mặt nạ giấy bồi phải trải qua 3 công đoạn cơ bản: Tạo khuôn, bồi khô và sơn vẽ. Các khuôn đúc mặt nạ bằng xi măng được chế tạo tương ứng với một nhân vật cụ thể. Được làm từ nguyên liệu thiên nhiên là bìa, giấy báo sẽ được tái chế làm mặt nạ giấy bồi. Từng chiếc mặt nạ sẽ được tạo hình bằng cách bồi giấy bìa, giấy trắng lên khuôn đổ sẵn.

Khi đã bồi khô, những chiếc mặt nạ sẽ được mang đi phơi nắng, thời gian phơi phụ thuộc vào thời tiết. Sau khi phơi khô, mặt nạ sẽ được đục mắt và bắt đầu công đoạn vẽ. Đây là công đoạn thổi hồn qua từng nét màu của người thợ, từng lớp sơn được tô vẽ cứ liên tục nối tiếp nhau, quá trình này được thực hiện tỉ mỉ và cẩn trọng. 

Qua đôi bàn tay khéo léo của người thợ làng Ông Hảo, những chiếc mặt nạ giấy bồi cứ lần lượt hiện ra một cách sinh động, mang dáng dấp hình hài thuần Việt, thể hiện sự duyên dáng, hóm hỉnh cũng như nét văn hóa không thể pha trộn của con người Việt Nam. 

Cổng làng Ông Hảo xây theo kiểu cũ, chúng tôi phải gửi xe để đi bộ vào. Ngay từ đầu làng đã thấy biển quảng cáo của cơ sở sản xuất Đông Hạnh, trong đó nhấn mạnh đến ba mặt hàng chủ lực của làng: mặt nạ giấy bồi, đầu sư tử và trống đồ chơi mà dân gian hay gọi là trống ếch. Dọc đường vào làng, bên cạnh những giá phơi mặt nạ đủ màu sắc là từng tốp nam thanh nữ tú đứng tạo dáng chụp ảnh. “Chúng em đi một tua Hưng Yên luôn, từ làng Bần qua đây, làng nào cũng đẹp, lên ảnh vừa độc vừa lạ”, một cô gái đứng chụp ảnh vui vẻ khoe.

Ông Đông kể, hai năm Covid sản lượng nhà ông giảm gần một nửa, năm nay thì đã hồi phục. “Chúng tôi làm tổng cộng hơn 10.000 mặt nạ, giá trung bình từ 15.000-35.000đ/cái, đều đã có đại lý đặt. Hàng xuất chủ yếu trong nước, những tỉnh đặt nhiều là Hải Phòng, Hà Nội, Nam Định, Đà Nẵng...”.

Khác với những xưởng đồ chơi mà tôi từng chứng kiến, ông Đông làm mặt nạ giấy bồi theo cách thủ công 100%. Bắt đầu bằng cái khuôn mặt nạ do chính ông đổ bằng xi măng, kế đến phải bồi thôi (có nơi gọi là phôi) bằng giấy mộc, sau đó phơi khô, cắt viền và sơn màu. Khó nhất trong quy trình làm mặt nạ là vẽ tạo hình. Từ khóe mắt, nụ cười, cái vành khăn của Thị Nở... đều được chính tay ông Đông và vợ là bà Hạnh chăm chút.

“Vẽ mặt là khó nhất, tay nghề phải vững mới làm được. Cũng phải có khiếu thẩm mỹ nữa, không thì cái mặt nạ làm ra nó không có hồn, nhìn cứ trơ trơ. Vẽ lân thì khó hơn, vì nhiều chi tiết cầu kỳ, nhưng giá thành lại cao hơn. Như tôi một ngày gắng lắm cũng chỉ làm được đôi chục cái. Chúng tôi làm thong thả từ hai ba tháng trước. Vẽ xong, mặt nạ sẽ được sơn một lớp phủ bóng để giữ màu. Những năm trước chỉ có mặt nạ Tễu, ông Địa, thằng Bờm, về sau chúng tôi làm thêm mặt nạ Chí Phèo, Thị Nở, Tôn Ngộ Không, Trư Bát Giới. Vài năm nay còn làm cả mặt nạ các con vật hoạt hình, trẻ con rất thích”, ông Đông vừa vẽ vừa kể.

Ở nhà ông Đông hôm ấy, chúng tôi còn gặp anh Vũ Huy Hòa (Hà Nội), một khách mua mặt nạ. Anh Hòa cho biết: “Nhiều năm nay vợ chồng tôi và một số bạn bè cứ đến Trung thu là tụ lại tổ chức cho các con vui chơi đúng theo kiểu ngày xưa. Trong đó mặt nạ giấy bồi và trống ếch là không thể thiếu. Mặt nạ của mình tuy không tinh xảo bằng mặt nạ nhập nhưng thắng ở sự mộc mạc, nét vẽ hồn nhiên, hóm hỉnh. Loại đồ chơi này khi còn bé năm nào mẹ tôi cũng mua cho mấy anh em. Giờ đến lượt các con tôi, ban đầu chúng nó cũng thờ ơ lắm, nhưng khi tôi cho con đến làng nghề, xem nghệ nhân làm mặt nạ, làm trống, lại tìm hiểu về tích chú Tễu, ông Địa thì chúng nó thích lắm. Giờ Trung thu nào tôi cũng phải xuống đây mua khoảng trăm cái, vừa cho con chơi, vừa tặng các cháu bệnh nhi. Năm rồi tôi còn mua mặt nạ trắng và màu, về cho các con tự vẽ, cũng rất thú vị”.

Trước thời ông bà anh chơi Trung Thu cỡ này nè. Lồng đèn con cua truyền thống là món đồ chơi phổ biến vào dịp Trung thu ở thế kỷ trước, Đèn được làm từ nan tre, giấy màu, với thiết kế chi tiết và vô cùng tinh xảo, khó làm.

Một lồng đèn con cua có kích thước dài gần 1m, rất nhiều chi tiết bên trong khung nan. Ngày nay gần như rất hiếm thấy.vKỳ công và đẹp mắt thực sự, hy vọng những mẫu như này sẽ được phổ biến rộng rãi hơn

Tour làm đồ chơi Trung thu truyền thống

Để quảng bá đồ chơi Trung thu truyền thống, ông Vũ Huy Đông đã nghĩ đến việc thiết kế một tua du lịch trải nghiệm làm đồ chơi đầu tiên tại làng Ông Hảo. Theo đó, ông kết nối với các tổ chức văn hoá, công ty lữ hành biến cơ sở sản xuất đồ chơi của mình trở thành địa điểm đón khách về tham quan, trải nghiệm. Ở đây, khách có thể tham gia việc xoa hồ bột sắn vào giấy rồi cho vào khuôn hoặc tự vẽ, sáng tạo mặt nạ hay gắn râu, trang trí cho đầu lân...

Những người khéo tay hơn có thể học cách căng da trống, sơn màu cho tang trống. Ông Đông cho biết, dịch vụ này không chỉ thu hút trẻ em trong nước mà cả khách nước ngoài cũng đã lác đác tìm đến. Mặt nạ giấy bồi nhà ông cũng đã được giới thiệu ở một số trang web du lịch phổ biến của nước ngoài.